Istorijat

Institut za higijenu i tehnologiju mesa osnovan je 1955. godine, odlukom Jugoslovenskog udruženja preduzeća industrije za preradu mesa, Narodnog odbora grada Beograda i Narodnog odbora opštine Zapadni Vračar pod imenom Institut za tehnologiju mesa. Obaveze osnivača Instituta do 1960. godine obavljalo je Udruženje konzervne industrije Jugoslavije i Savezna industrijska komora, a od tog perioda, ovu ulogu preuzela je Privredna komora Jugoslavije. Zaključkom Upravnog odbora Savezne privredne komore, u julu 1965. godine, Institut je oglašen za naučnu ustanovu, čija je delatnost od posebnog društvenog interesa. Republički savez za koordinaciju naučnih delatnosti SR Srbije 1967. godine upisao je Institut u registar naučnih ustanova.

1994. dotadašnji naziv Jugoslovenski institut za tehnologiju mesa menja se u novi – Institut za higijenu i tehnologiju mesa.

Vlada Republike Srbije 2006. godine izvršila je promenu statusa Instituta i transformisala ga iz statusa društvenog preduzeća u naučno-istraživačku ustanovu koja funkcioniše u skladu sa propisima koji regulišu rad javnih službi, a funkciju osnivača preuzela je Republika Srbija.

Institut je 2006. godine imenovan rešenjem Ministarstva odbrane RS za instituciju od posebnog značaja za Republiku Srbiju.

Prema Zakonu o naučno-istraživačkoj delatnosti (Sl. glasnik RS br. 110/05), Institut se u junu 2007. godine akreditovao kao istraživačko-razvojni institut.

Institut je osnovan u periodu kada su proizvodnja i prerada mesa iz zanatskih okvira počeli postepeno da prelaze na industrijski način rada. Bilo je to vreme kada se pripremala ozbiljna modernizacija postojećih i izgradnja novih modernih industrijskih objekata sa osnovnim ciljem da se poveća proizvodnja mesa, osvoje više faze njegove prerade i na taj način obezbedi zadovoljenje rastućih domaćih potreba i iskoriste povoljne mogućnosti za uključenje u međunarodno tržište. Polazeći od ovih opredeljenja, pri stvaranju moderne industrije mesa, pred tek osnovani Institut, pored ostalog, postavljeni su i sledeći zadaci – da:

• usavršava kadrove i na taj način obezbedi pravovremenu pripremu za organizovanje i vođenje proizvodnje u modernizovanim i novoizgrađenim objektima industrije mesa;
• pruži stručnu pomoć u izboru i realizaciji programa modernizacije postojećih i izgradnje novih objekata;
• izučava tehnologiju u razvijenim zemljama, kao i asortiman proizvoda i da definiše postupke za proizvodnju i preradu mesa u industrijskim uslovima; i
• pripremi predloge za veterinarsko-sanitarne uslove, norme kvaliteta, sisteme pregleda mesa i proizvoda izrađenih na industrijski način.

S obzirom na ovakve zahteve, nije se ni pretpostavilo da mali broj mladih stručnjaka u novoosnovanom Institutu i onih koji su se nalazili u industriji, može samostalno realizovati sve zadatke za kratko vreme. Zbog toga se, već pri osnivanju Instituta, pošlo od toga da se u ovaj rad uključe i naučni radnici odgovarajućih fakulteta, službi vojske, inspekcijskih službi i drugih stručnih službi državnih organa uprave. Ovakva opredeljenja Instituta, postavila su osnove njegovog rada i razvoja, pa se zbog toga i ne može govoriti o radu Instituta odvojeno od razvoja industrije mesa i drugih istraživačkih i stručnih službi.

Posebno treba istaći neprocenjivu pomoć koju je Institutu u prvih 10 godina njegovog rada pružio Veterinarski fakultet u Beogradu, koji je, iako i sam na ograničenom prostoru, omogućio prof. dr Isidoru Saviću, kao idejnom tvorcu i osnivaču Instituta, da novoosnovani Institut smesti u prostorijama fakulteta. Takođe je stavio na raspolaganje potrebnu opremu i naučne i stručne kadrove iz oblasti higijene i tehnologije mesa – da se aktivno uključe u rešavanje svih zadataka koji se postavljaju pred Institut. Zbog toga se i mora konstatovati da se Institut razvijao uz nesebičnu pomoć Faakulteta veterinarske medicine u Beogradu, posebno Katedre za higijenu i tehnologiju mesa. Ova je pomoć bila neophodna naročito u usavršavanju kadrova, kako iz industrije, tako i iz Instituta – da bi dostigli stepen osposobljenosti za samostalno vođenje stručne i naučnoistraživačke problematike.

Isticanje doprinosa Veterinarskog fakulteta nikako ne umanjuje značaj i drugih fakulteta i pojedinaca, predstavnika vojske, inspekcijskih službi, stručnih službi organa uprave i drugih asocijacija – za razvoj Instituta i moderne industrije mesa kakvu danas imamo u našoj zemlji.

Isto tako, potrebno je ukazati i na važnu ulogu pojedinih spoljnotrgovinskih organizacija i poslovnih udruženja za rešavanje problema industrije mesa i Instituta u prvim pa i kasnijim godinama njihovog rada i razvoja.

Na ovaj je način od samog osnivanja, uspostavljena čvrsta veza između Instituta, neposredne proizvodnje, naučno-stručnih ustanova i većine drugih organizacija koje su posredno ili neposredno, bile vezane za proizvodnju i preradu mesa.

Institut počinje da organizuje kurseve i seminare; jednomesečne, dvomesečne i tromesečne „škole“; savetovanja i simpozijume i postepeno osposobljava kadrove neophodne za savremenu industrijsku proizvodnju i preradu mesa u novoizgrađenim i modernizovanim objektivma. Pored toga, formirane su, u svim pogonima industrije mesa, laboratorije čiji je osnovni zadatak bio da, kroz svakodnevnu kontrolu mesa i proizvoda, stalno utiču na unapređenje higijenskih uslova, kvaliteta i postupaka proizvodnje. Pogonske laboratorije postajale su centri u kojima je otpočinjala stručna priprema za izmenu postojećih i definisanje novih tehnoloških postupaka i iz kojih su izrastale razvojne službe i moderne pripreme rada. S obzirom da su radile po jedinstvenim principima, uz primenu metoda dogovorenih u okviru Instituta, omogućena je stalna izmena iskustava a, samim tim, i brže unapređenje postojeće i osvajanje nove proizvodnje.

Uz zajedničko angažovanje stručnjaka iz proizvodnje i Instituta i korišćenje stranih iskustava, za nepunih pet godina, u Jugoslaviji je izgrađeno 15 novih pogona i modernizovano 10 postojećih. Industrijska proizvodnja mesa, za period manji od pet godina, povećana je za 2,5 puta, a prerada mesa za preko 30 puta. Od nekoliko vrsta proizvoda koji su izrađivani u tom periodu, razradom novih tehnoloških procesa, osvojena je proizvodnja preko 50 novih proizvoda od mesa. Sve ovo omogućilo je da se SFRJ pojavi sa značajnim količinama mesa i proizvoda i na svetskom tržištu. Od poznatog izvoznika stoke, naša zemlja se, u kratkom periodu, svrstala u red četiri najveća evropska izvoznika mesa i proizvoda od mesa. Pri tome, još je značajno da smo na svetskom tržištu postali ravnopravan partner, po kvalitetu i asortimanu, sa zemljama u kojima se ova tehnologija razvijala i preko 40 godina.

Na ostvarenje ovako dobrih rezultata uticalo je i donošenje prvih domaćih propisa o kvalitetu mesa i proizvoda i novih veterinarsko-sanitarnih propisa o pregledu mesa i uređenju industrijskih objekata, u čijoj pripremi su značajan doprinos – pored drugih učesnika – dali stručnjaci industrije mesa i novoosnovanog Instituta.

Početna opredeljenja i ostvareni rezultati uticali su na dalji razvoj Instituta i još neposredniju vezu sa direktnom proizvodnjom iz koje su postavljeni osnovni zadaci i u kojoj su direktno primenjivani rezultati stručne i naučne aktivnosti. Zbog toga je Institut kadrovski jačao i proširivao delatnost na one oblasti koje su od interesa za dalji uspešan razvoj industrije, organizaciono se usavršavao i svoje istraživačke laboratorije opremao savremenim aparatima i uređajima. U ovom periodu, saradnici Instituta su izradili i odbranili 49 doktorskih disertacija, u kojima su fundamentalno obrađene značajne oblasti za nauku i praksu tehnologije mesa. Pored toga, u laboratorijama Instituta, brojni stručnjaci iz industrije mesa i drugih ustanova, sproveli su istraživanja za izradu svojih disertacionih radova, čime je, i na ovaj način, još više učvršćena veza između industrije mesa, Instituta i drugih obrazovnih i naučnih ustanova.

Do formiranja Instituta, tehnologija mesa, kao posebna naučna disciplina, u našoj se zemlji nalazila u početnom stepenu razvoja. Zahtevi industrije mesa za novim kadrovima, kao i stručna i naučna aktivnost Instituta, uticali su da se kontinualno razvija ova značajna oblast primenjene nauke. Logična posledica takvog načina rada bila je da se, pri Institutu, u 1985. godini formira i Jugoslovenski centar za nauku o mesu.

Od 1965. Institut je na spisku ovlašćenih organizacija za vršenje ispitivanja životnih namirnica, a od 1980. godine ovlašćen je i za vršenje superanaliza namirnica i predmeta opšte upotrebe. 1983. godine Institut je ovlašćen i za vršenje superanaliza posuđa, pribora i ambalaže za životne namirnice, kao i sredstava za pranje i čišćenje. Rešenjem Ministarstva za zdravlje Republike Srbije od 1991. i 1997. godine, Institut za higijenu i tehnologiju mesa ovlašćen je za utvrđivanje zdravstvene ispravnosti životnih namirnica i predmeta opšte upotrebe.

Od 1972. godine Institut obavlja poslove u svrhu uspostavljanja, a zatim i realizacije Nacionalnog programa kontrole rezidua u namirnicama animalnog porekla, a rešenjem Saveznog komiteta za privredu iz 1985. određuje se Jugoslovenski institut za tehnologiju mesa za koordinirajuću laboratoriju za sistem kontrole (monitoringa) bioloških ostataka u tkivima i organima zaklanih životinja i proizvoda od mesa na nivou SFRJ.

Navedeni program sprovođen je u SFRJ kao jednoj od prvih zemalja Evrope u cilju uspostavljanja uslova za izvoz šunke u konzervi na tržište SAD. Navedeni poslovi rađeni su u uskoj saradnji sa nadležnim komisijama SAD i Evropske Unije koje su prilikom svoje kontrole 1997.godine potvrdile laboratoriju Instituta kao referentnu za ispitivanje rezidua (European Commission directorate general XXIV, doc. No XXIV/1517/97), kao i nadležnim inspekcijama SAD.

Na osnovu ugovora sa Ministarstvom poljoprivrede i zaštite životne sredine, Uprava za veterinu, Institut sve ove godine uspešno realizuje Program sistematskog praćenja rezidua farmakoloških, hormonskih i drugih štetnih materija kod životinja, proizvoda životinjskog porekla, hrane životinjskog porekla i hrane za životinje. Realizacija ovog Programa je preduslov za izvoz mesa i svih proizvoda animalnog porekla iz Republike Srbije na tržište EU.

Na osnovu ugovora sa Kancelarijom za veterinarstvo Bosne i Hercegovine i Fakultetom veterinarske medicine iz Skoplja, navedeni poslovi vrše se i za Republiku Bosnu i Hercegovinu i Republiku Makedoniju.

Odlukom Federalne službe za veterinarsku i fitosanitarnu kontrolu Ruske Federacije od 2010.godine, Institut se nalazi na spisku laboratorija ovlašćenih za izdavanje sertifikata o bezbednosti prehrambenih proizvoda biljnog i životinjskog porekla koji se izvoze iz Republike Srbije u Rusku Federaciju.

Savezni zavod za standardizaciju priznao je Institutu sistem kvaliteta u skladu sa standardom JUS ISO 9001:2001, 2001. godine, a Akreditaciono telo Srbije i Crne Gore (JUAT) dodelio je 2002.godine Sektoru laboratorije Instituta Sertifikat o akreditaciji po standardu JUS ISO 17025:2002, za 23 predmeta ispitivanja (meso, proizvodi od mesa, ribe, mleko i proizvodi od mleka, jaja i proizvodi od jaja, med i drugi pčelinji proizvodi, dijetetske namirnice, hrana za životinje i dr.). I danas Institut ima jedan od najširih obima akreditacije (349 akreditovanih metoda za ispitivanja hrane) u našoj zemlji. Resertifikacija po standardu SRPS ISO 9001:2015 i reakreditacija laboratorije prema standardu SRPS EN ISO/IEC 17025:2017, kao i sertifikacija i akreditacija od tada su redovne.

Odlukom Evropske Komisije “Commission regulation EC No 1168/2002 of 28th June 2002”, Institut za higijenu i tehnologiju mesa imenuje se za ovlašćenu instituciju za izdavanje uverenja o autentičnosti za izvoz junećeg mesa poreklom iz SRJ (od 2005. Republike Srbije) na tržište Evropske Unije. Evropska Komisija je svojim odlukama potvrđivala ovo imenovanje u kontinuitetu od 2002. godine do danas.

Od 2015. godine Laboratorija za biotehnološka istraživanja i kontrolu bezbednosti i kvaliteta hrane Instituta upisana je u registar pravnih lica koja obavljaju veterinarsku delatnost koji vodi Uprava za veterinu.

Institut za higijenu i tehnologiju mesa izradio je preko 500 tehničko-tehnoloških projekata za klanice, prerade mesa i ribe i drugih grana prehrambene industrije, objekata za preradu klaničnih otpada i skladišta na teritoriji bivše Jugoslavije, Republike Srbije i u inostranstvu.

Institut za higijenu i tehnologiju mesa izdaje naučno časopis „Tehnologija mesa“, koji je od 2016. godine promenio naziv u Meat technology i od tada se objavljuje na engleskom jeziku, a od 2021. godine nalazi se u SCOPUS naučnoj bazi. Institut za higijenu i tehnologiju mesa je izdavač i većeg broja knjiga, monografija i zbornika.

U okviru svojih aktivnosti Institut organizuje međunarodne konferencije industrije mesa, na kojima istaknuti akademici i naučni radnici, iz zemlje i inostranstva, prezentuju rezultate najnovijih naučnih istraživanja i sa njima upoznaju stručnjake iz domaće industrije mesa. Do 2023. godine održana je 62th International Meat Industry Conference.

U sastavu Instituta radi i biblioteka koja saradnicima Instituta i eksternim korisnicima pruža mogućnost svakodnevnog korišćenja naučnih i stručnih knjiga i časopisa iz zemlje i inostranstva.

Naučni radnici i istraživači Instituta redovno učestvuju na naučnim skupovima u zemlji i inostranstvu, a Institut ostvaruje blisku saradnju sa srodnim institutima i fakultetima iz Nemačke, Rusije, Danske, Holandije, Grčke, Mađarske, Francuske, Irske, Poljske, Italije, Norveške, Švedske, Španije, Crne Gore, Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Makedonije i drugih.

U Institutu je zaposleno 84 radnika, od toga je 52 visokoobrazovano i to: 33 doktora nauka, 8 sa master diplomom, te različitih 13 specijalizacija, 1 speijalizant i 9 doktoranada. Navedeni kadrovi različitih su obrazovanih profila (preovlađuju veterinari), pa Institut sva istraživanja obavlja sa multidisciplinarnog stanovišta. Posebna pažnja posvećena je obrazovanju mladih kadrova koji se nalaze na raznim oblicima usavršavanja (doktorati, magistrature, specijalizacije, kursevi, obuke u najuglednijim svetskim laboratorijama).

Pored redovne saradnje sa industrijom, u okviru Instituta formiran je Savet tehnologa proizvođača mesa i proizvoda od mesa koji sačinjavaju najstručniji predstavnici industrije mesa, a u čijem radu učestvuju i predstavnici inspekcijskih službi, ministarstava, fakulteta, kao i drugih institucija i ustanova.

Zadatak Saveta je izmena iskustava, zauzimanje zajedničkih stručnih stavova po značajnijim pitanjima, priprema predloga pojedinih propisa, definisanje zajedničkih istraživačkih zadataka ili ocena postignutih rezultata. Na taj način je obezbeđeno da se istraživački programi postavljaju a rezultati ocenjuju u zavisnosti od njihove aktuelnosti i značaja za neposrednu praktičnu primenu.

Kroz neposrednu saradnju Instituta sa odgovarajućim ustanovama u svetu omogućeno je upoznavanje sa njihovim dostignućima i stalna razmena iskustava. Sve to je stvorilo uslove da naša industrija mesa i njene stručne i naučne službe tokom 60 godina budu pravovremeno informisane o globalnim pravcima razvoja tehnologije mesa.

Konačno, treba reći da je Institut za higijenu i tehnologiju mesa tokom 70 godina razvoja, stvorio takve naučne i stručne snage i po opremljenosti izrastao u organizaciju koja je, u saradnji sa stručnjacima iz neposredne proizvodnje, u stanju da se prihvati rešavanja svih zadataka u oblasti industrije mesa i nauke o mesu, kao i da ovlada svim laboratorijskim metodama koje mogu da garantuju snabdevanje naše zemlje bezbednom i kvalitetnom hranom.